Particuliere woningen betrekken bij stedelijke vernieuwing

SCHIEDAM - De stedelijke vernieuwing van Schiedam moet nadrukkelijker ook gaan over de particuliere woningvoorraad. Dat stelt het Wijklab, een panel met experts dat recent een bliksembezoek bracht aan Schiedam-Oost.

De wijk heeft te maken met ‘woonoverlast, slechte kwaliteit woningen en overbewoning’, zo constateren de deelnemers van het Wijklab. Er worden allerlei programma’s ontwikkeld om daar wat aan te doen. Maar veelal gaan die uit van de vernieuwing van woningen van de wooncorporatie, in Schiedam met name Woonplus. Het Wijklab adviseert om in de stedelijke vernieuwingsaanpak de particuliere woningvoorraad een grotere rol te geven. “Dit is waar de wijk alleen niet op kan acteren, maar waar de stad en het rijk aan zet zijn. Op die manier bouw je ruimte in om de particuliere eigenaren waar nodig aan hun (dure) jasje te trekken en maak je samenwerking met relevante domeinen binnen de gemeente makkelijker.”

Een Wijklab is een multidisciplinair panel ‘van experts met gezag’, in het geval van het bezoek aan Schiedam zes mensen, die in één dag kennis maken met een wijk, hun ‘denkkracht aanbieden’ en advies geven. In oost ging het erom hoe de aanpak van Oost Pact Door (een manier van werken ‘van onder op’, door actieve bewoners, ondernemers en professionals uit de wijk) gecombineerd kan worden met de grote uitdagingen die van bovenaf worden gesteld door het Nationale Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV), waarin Schiedam-Oost, samen met Nieuwland, is opgenomen.

Het advies van het Wijklab-panel in Schiedam-Oost kwam tot stand door gesprekken met diverse bewoners, professionals en beleidsmakers actief in de wijk of in de wijkaanpak. Alle deelnemers kregen vooraf achtergrondinformatie opgestuurd over de belangrijkste opgaven, werkwijzen en de beleidshistorie.

Een van de dingen die de deelnemers uit die info leerden was dat in oost 77 procent van de huizen in particulier bezit is en dat een kwart van alle huizen particulier verhuurd wordt. Van de elfduizend bewoners heeft 64 procent een migratieachtergrond. “Een relatief eenzijdige woningvoorraad en juist een diverse bevolkingsopbouw”, zo concludeerde het lab. “Het gevolg is een afnemende sociale cohesie en controle en een groeiend gevoel van onveiligheid en overlast.”

Als antwoord op de onderzoeksvraag waarmee zij op pad waren gestuurd stelden de kenners dat Oost Pact Door het beste kan worden verstevigd én een plek krijgen binnen het Nationaal Programma Schiedam-Oost. “De komende jaren wordt in het kader van het NPLV een grote stedelijke vernieuwingsaanpak vormgegeven in Schiedam-Oost”, zo leerden de experts. “De werkwijze van Oost Pact Door (OPD) is een essentiële basis voor de stevige wijkvernieuwingsplannen en verdient daarom ruimte en vertrouwen”, zo concludeerde het Wijklab.

Oost Pact Door ontstond ‘uit’ het wijkactieprogramma ‘Oost voor elkaar’ (2012-2015). Uit het ‘Pact van Oost’ dat daaruit voortkwam ontstond in 2017 Oost Pact Door. De beweging wil zoveel mogelijk bottom-up te werk gaan. “De werkwijze is daarom georganiseerd rondom gedeeld eigenaarschap van de gemeente, wijkprofessionals, wijkorganisaties en wijkbewoners. OPD wil de wijk fysiek en sociaal verbeteren, waarbij gebruik wordt gemaakt van wat er is in de wijk (ook wel de ABCD-methode genoemd). Ten slotte zijn netwerkgericht werken en wijkeconomie leidende principes.” In 2020 is extra gemeentebudget uitgetrokken om Oost Pact Door verder te ontwikkelen en te experimenteren binnen de aanpak.

“Op dit moment is de organisatie van de OPD-werkwijze kwetsbaar ingericht”, zo stelden de experts vast. Daardoor bestaat het risico dat belangrijke buurtnetwerken verloren gaan als bijvoorbeeld sleutelfiguren vertrekken. Daarom pleit het panel ervoor Oost Pact Door robuuster te maken, door meer vertrouwen en ruimte te bieden voor de professionals en betrokkenen die eraan meewerken. “Daarnaast zou een formele plek van OPD binnen de stedelijke vernieuwingsaanpak OPD duurzamer kunnen maken. Het gaat daarbij om erkenning en gelijkwaardigheid van beide sporen”, zo stelt het Wijklab.

“Een uitwerking van dit advies kan zijn dat een sleutelpersoon uit OPD in het programmabureau van de stedelijke vernieuwingsaanpak wordt opgenomen, waardoor Oost Pact Door integraal onderdeel wordt van het stedelijke vernieuwingsprogramma. Ook zouden actieve bewoners mee kunnen denken als de aanpak richting uitvoeringsplannen beweegt.”

Dat heeft als belangrijk voordeel dat de zienswijze van de wijkprofessional, (actieve) bewoner of ondernemer wordt ingebracht in het Nationaal Programma. “Dat perspectief is belangrijk om onder andere vroegtijdig de onderstromen in de wijk te signaleren, iets waar strategen en bestuurders per definitie verder vanaf staan.” Dit maakt de aanpak volgens het Wijklab wendbaarder en effectiever, ‘omdat je beter in staat bent om bij te sturen (waar dat nodig is) en aan te sluiten bij wat er speelt in de wijk (waar dat kan)’.

Het Wijklab-panel keek nog iets verder rond op de bewuste dag en had ook wel ideeën over zaken als hoe de stad en de wijk oost elkaar kunnen helpen, en welke rol de woningen en hun bewoners en eigenaren in de wijk spelen. 

Het Wijklab adviseert wat het eerste betreft om zaken meer in verband te zien. Dus als er elders in de stad gebouwd wordt, heeft dat zijn weerslag op de vraag naar woonruimte in oost. Dan wordt natuurlijk in eerste instantie aan Schieveste gedacht, waar drieduizend woningen worden gebouwd, ‘pal om de hoek’, van oost uit bezien. Maar, zo waarschuwt het lab: “Waak ervoor dat de twee stadsdelen (Schieveste en Schiedam-Oost) met de ruggen naar elkaar kunnen komen te staan.” 

Sowieso is dus meer aandacht nodig voor de problemen met de particuliere woningvoorraad in de wijk, aldus het Wijklab. “Deze problemen vinden de deelnemers vooral in de particuliere woningvoorraad, waar veel arbeidsmigranten veelal tijdelijk worden gehuisvest in te kleine woningen.” Het labspecialisten leerden dat Schiedam ‘werk maakt van deze opgaven’, bijvoorbeeld met maatregelen rond opkoopbescherming en een zelfbewoningsplicht. Maar het mag nog wel een schepje meer. Het lab stelt dat de neerwaartse spiraal waarin Schiedam-Oost zich bevindt voor een belangrijk deel wordt veroorzaakt door het uitmelken van particulier bezit, waar arbeidsmigranten ontoereikend en onzeker worden gehuisvest. “Het NPLV maakt het makkelijker om het Rijk meer bij deze taaie problematiek te betrekken om gezamenlijk te onderzoeken welke bestaande instrumenten nog ingezet kunnen worden en welke nieuwe wegen nog kunnen worden ontwikkeld.” Maar dan kunnen de particuliere woningeigenaar dus zeker niet worden vergeten,


Het NPLV wil in de komende twintig jaar Oost en Nieuwland brengen op het niveau van heel Schiedam, waar het de zeven hoofddoelen betreft:
Meer wijkbewoners beheersen de Nederlandse taal goed
Meer wijkbewoners zijn aan het werk
Meer wijkbewoners kunnen gemakkelijker rondkomen
Meer wijkbewoners hebben een gezonde leefstijl
Meer wijkbewoners voelen zich verbonden met hun eigen wijk
Meer wijkbewoners voelen zich veilig in hun eigen wijk
Evenwichtigere woningvoorraad met kwalitatief betere verbindingen en openbare ruimte voor de huidige bewoners, voor sociale stijgers die nu te vaak de wijk verlaten en voor nieuwkomers die hier een volgende stap in hun wooncarrière willen maken

Tenslotte concludeerde het Wijklab ook dat het nodig is meer vertrouwen te geven naar wie actief zijn in de wijk, met name de (semi-)professionals. “Daaronder scharen de panelleden ook de bewoners die zij hebben gesproken en die zodanig geprofessionaliseerd zijn dat zij zich halve of zelfs driekwart professional noemen.”

Het expertpanel complementeerde deze semi-professionals met hun inzet en bijdrage aan ‘de goed vertakte sociale infrastructuur in de wijk’. “Er ligt hier ook een opgave: de panelleden merkten dat discontinuïteit van professionals een kwetsbaarheid is in de wijk en dat de overdracht en borging van belangrijke sociale netwerken niet altijd goed gaat. Daarnaast observeren de panelleden dat de positie van sommige professionals kwetsbaar is door tijdelijke contracten, strikte takenpakketten en geringe discretionaire ruimte. Die professionals kunnen daardoor in de knel komen met hun werkzaamheden in de wijk, vooral als zij grenzen moeten stellen richting andere professionals en bewoners.” Het panel adviseert daarom om deze professionals (en dus ook de bewoner-professionals) ‘steviger te omarmen met meer vertrouwen, ruimte en veiligheid, zodat zij hun kwaliteiten duurzaam kunnen inzetten voor de wijk en niet geremd worden door allerlei institutionele belemmeringen’.