Wat de fak

COLUMN - Het was een van de enerverendste gesprekken die ik ooit op tv zag. ‘k Ben niet zo’n fan van Sophie & Khalid, en het interviewwerk van Khalid Kasem riekte ook deze dinsdag weer sterk naar sensatiezoekerij, maar Maryam Hassouni maakte van het gesprek een belevenis. Hoe schrijnend ook.

De actrice had een boek geschreven, en zoals zo veel mensen die een boek hebben geschreven opdraven in de talkshows, mocht zij haar werk komen toelichten rond half acht op NPO1. Wie kan zoiets weigeren? Natuurlijk wil je je kindje aan zoveel mogelijk mensen laten kennen!

Maar het werd geen opzichtig gepromoot, geen gezellig gebbetje. Het werd bijna een monoloog van de actrice, voor mij bekend van Soof en Flikken Rotterdam. Was hier een echte actrice aan het werk, speelde ze een rol? Nee, concludeerde ik. Dit was te echt.

Met een gespannen gezicht en een gemoed vol zenuwen, vertelde ze over haar boek ‘Wat de fak’. Een ‘coming of age van een vrouw in wording, in een racistisch en seksistisch systeem’. Geen kleine woorden: “Tijdens Corona werd ik me bewust van mijn sterfelijkheid. En het idee dat ik er niet meer ben en dat ik niet het laatste woord over mijn eigen leven heb gehad, dat zinde me niet.”

Hassouni vertelde dat ze besefte dat de rollen die zij speelde ‘clichés waren, waarin m’n afkomst of de islam wordt geproblematiseerd’. Daar had ze niet langer trek in. Ze besloot zich uit het wereldje terug te trekken en kwam ten afscheid met dit vlammend betoog. Wat de fak. Een ‘striemende aanklacht aan de industrie’. “Diversiteit is iets wat je moet willen. Ik merk dat er niet genoeg wil is, vanuit de omroep en vanuit het filmfonds.”

Maar, ik zat inmiddels op het puntje van mijn stoel en schoof zo mogelijk nog wat verder naar voren toen zij zei: “Diversiteit is een achterhaald idee. Het werkt juist eurocentrisme en racisme in de hand. Op het moment dat je gaat denken in diversiteit, dan denk je in verschillen. Als je in verschillen denkt, dan zet je culturen tegenover elkaar. Met een dikke streep ertussen. Dat heeft een betekenis. Namelijk dat de ene cultuur beter is dan de andere cultuur. Bijvoorbeeld dat de ene cultuur vrijer is dan de andere. Dat heb je bijvoorbeeld ook als je man en vrouw tegenover elkaar zet.”

Dat kwam binnen. En ik het begon te dagen waarom het woord diversiteit, te pas en te onpas gebezigd de afgelopen jaren, me zo langzamerhand tegen was gaan staan. Wat is er nu mooier dan vieren hoe verschillend we mogen zijn? Hoe meer diversiteit, hoe beter, zo vind ik. Waarom dan die ergernis? 

Omdat het begrip diversiteit is misbruikt. Het werd een herkenbare vlag om achteraan te lopen, een keurmerk van goeie smaak en goed gedrag. Een etiket om subsidie op los te peuteren. Een stok om mee te slaan.

Hassouni zei het op tv zo: “Dus we moeten bewegen naar hybriditeit.” Er zijn dus meer smaken. “Waarin we uitgaan van overeenkomsten. Dan ga je heel anders maken, heel anders denken, krijg je heel andere verhalen. Maar in Nederland wordt diversiteit in drie categorieën gezet: de terrorist, de crimineel, en je hebt het slachtoffer van de eigen barbaarse zandbakcultuur. En daar heb je subcategorieën in: de vrouw die wordt uitgehuwelijkt, altijd iets met een maagdenvlies en gered moet worden door de witte man, en je hebt de homo die uit de kast moet komen en dat gaat moeilijk, moeilijk, moeilijk. In de afgelopen twintig jaar zijn het alleen maar dit soort verhalen, maar dan net in een ander jasje gestoken.”

Waar het werkelijk om gaat, zo bedacht ik me, is dat we, ik, jij, ieder mens. mag weten dat hij of zij, of het, mag bestaan. Gewild is. Een plek heeft op deze wereld, een mooie en unieke plek. Ook al ben je niet ‘divers’.

Ik wil juist een ander verhaal vertellen, zei de actrice die actrice-af is zolang het vak niet verandert. “Ik wil juist praten over racisme, over kansenongelijkheid. Daar wordt niks over gemaakt. En als je dat doet, kom je er niet tussen, omdat de mensen die bepalen welke verhalen wel en welke niet gemaakt mogen worden, die het geld verdelen, die kiezen altijd voor de tenenkrommende clichématige verhalen. Als je daarmee in discussie gaat... ik heb dat echt twee decennia geprobeerd. Om daarmee te praten en uit te leggen dat het problematisch is omdat je meiden en jongens hebt die naar die series kijken en zichzelf er niet in herkennen… dan is dat pijnlijk.”

Hassouni wilde het verhaal van het slachtoffer van het systeem een stem geven, in haar boek, in haar acteerwerk. We mogen ervan dromen dat zij dat blijft proberen, op haar plek, op haar manier. En die wens is daarmee ook een opdracht aan ieder van ons.

Het was een opwindend en leerzaam gesprek.