Titanic stond 107 jaar geleden aan begin Schiedamse filmgeschiedenis

SCHIEDAM – Het verhaal van de Titanic werd zondag op een bijzondere manier verteld in het Wennekerpand. Een film van regisseur Mime Misu, met live koorzang en piano- en vioolmuziek. Plus twee inleidingen over de film die 107 jaar geleden voor het eerst in Schiedam werd vertoond en daarmee aan het begin stond van films kijken in de stad.

Een extra bijzonderheid daarbij was de aanwezigheid van Victoria Misu, de dochter van de regisseur. De geschiedenis van de totstandkoming van de film en de levensloop van Misu werd uit de doeken gedaan door prof. dr. Michael Wedel, hoogleraar Mediageschiedenis in het digitale tijdwerk, verbonden aan de Filmuniversiteit Babelsberg Konrad Wolf in Potsdam.

Misu was een Roemeense pantomime-artiest die in april 1912 naar Duitsland kwam met een script voor een film over de ondergang van de Titanic, zo vertelde hij. De ramp met het schip dat niet kon zinken had zich op 14 april voltrokken. Misu was beroemd, als pantomimespeler, niet als regisseur. Hij claimde bij Pathé in Frankrijk te hebben gewerkt, maar de professor heeft dat nergens bevestigd gevonden.

De film werd in april en juni van 1912 in de Duitse filmpers aangekondigd, en verkocht, als een ‘volledige gedramatiseerde film’, dus zonder gebruikmaking van bestaande beelden. Dat was in die tijd uitzonderlijk. Nu lachte het publiek in het Wennekerpand om de beelden van de ramp, gefilmd in de Krüpelsee bij Berlijn, met Titanic-op-schaal (een model van acht meter groot).

Ook belangrijk: de film zou niet ‘sensationeel’ zijn, een zorg die veel mensen in die tijd hadden over de ontluikende filmindustrie: het zou vooral emoties oproepen en je wist nooit waar dat toe zou leiden. Titanic, of ‘In Nacht und Eis’, zoals Misu zijn film noemde, zou de eerste worden in het genre ‘zeedrama’: “Een art-film met enorme technische uitdagingen.” Dat bleek bij de productie, die leidde tot uitstel van de première, een grote zorg voor de makers, want de concurrentie (onder meer die van de toverlantaarn) lag op de loer.

Misu maakte later nog enkele films, aldus Wedel, trok in de jaren 20 naar Antwerpen en overleefde daar als jood de Tweede Wereldoorlog. In 1947 of ‘48 maakte hij zijn laatste script: ‘Im Eis gefangen’, weer een zeedrama. Victoria Misu kwam vanuit Antwerpen over om de vertoning in Schiedam mee te maken. Zie de laatste foto hieronder.

Die vertoning was dus bijzonder, met koorzang van Koninklijk Schiedams Mannenkoor Orpheus en zijn dirigente Annelies Prins. Tobias Wenting zorgde voor de verbindende factor met zijn – zelf geschreven - pianospel, geregeld bijgestaan door Nina Zuure op viool.

Saskia Smit, vrijwilliger bij Filmhuis Schiedam en afgestudeerd in de Film- en televisiewetenschap, verzorgde voor vertoning ook een inleiding die vooral het filmlandschap in Schiedam naar voren bracht. De film Im Nacht und Eis was ook zo’n beetje de doorbraak van de film in de jeneverstad.

Toen het verschijnsel bioscoop opkwam, in de jaren 10 van de vorige eeuw, was dat echt iets bijzonders. Enig vertier in die tijd waren de ‘koffie- en bierhuishouders en tappers’, waarvan Schiedam volgens een adressenboek uit 1911 er 71 telde. Of, maar dat was alleen weggelegd voor de ‘gegoeden’: concerten, opera of toneel. Eerst waren er de reizende bioscopen, bijvoorbeeld op de kermis. Op het Overschieseplein, bij het Proveniershuis, stond met enige regelmaat zo’n reizende bioscoop, vertelde Smit.

Maar ondernemende types realiseerden zich dat er brood te verdienen viel met het vertonen van films, ook op een vaste locatie. Er werden ook steeds meer films gemaakt. Jean Desmet (wiens naam ook vandaag de dag nogal eens valt voorafgaand aan filmvertoningen) opende in maart 1909 in Rotterdam zijn eerste bioscoop. Binnen een paar jaar openden een tiental filmtheaters hun deuren in de Maasstad, waaronder Tuschinski in1911. Pas 22 jaar later opende de beroemde ondernemer, ooit Pools kleermaker, zijn bioscoop in Schiedam, het Passage Theater.

De eerste vaste bioscoop opende in Schiedam in 1912. De heren De Ruiter en Jansen begonnen de bioscoop aan de Nieuwe Haven, op nummer 283, op het rijtje tussen Mariastraat en Gordonstraat. Ze verbouwden de bestaande sociëteit De Vriendschap voor dat doel; er was plek voor 252 stoelen, verdeeld over drie rangen. De elektriciteit voor de verlichting in de zaal werd geleverd door een benzinemotor, zo vertelde Smit. Op 11 juni openden de deuren van Schiedams eerste bioscoop voor het eerst.

Toentertijd nog geen speelfilms zoals we die nu kennen. Wat vertoond werd waren reeksen beelden, korte films, met nieuws, beelden uit de natuur, kunst en wetenschap of vermaak. De films waren stom, dus zonder geluid. Vaak zorgden een pianist en violist voor de ondersteunende muziek. Een ‘explicateur’ legde uit, want niet ieder begreep direct wat hem of haar voor ogen kwam, of was in staat de tussentitels te lezen. De explicateur deed vaak meer dan voorlezen of uitleggen en maakte van zijn of haar inbreng een vermakelijke sketch.

De Schiedamse bioscoop bestond pas een paar maanden toen de Titanic werd vertoond. Het werd een echt publiekstrekker. Tussen 5 en 18 oktober draaide de film, en dat was voor die tijd flink lang. Voor en na de film werden‘luchtiger’ beelden getoond, zoals over Parijs met zijn bezienswaardigheden. Ook toen al was er livemuziek, met zang en een mannenkwartet ‘Onder Ons’. ‘Nader mijn God bij U’, zongen de mannen, en ook zondag klonk dat ‘de goden verzoekende’ lied.

Onder Ons werd halverwege de rit al in ‘een fraaie krans met linten’ gezet vanwege zijn inzet. Explicateur Muller stelde dat ‘een groot deel van het reusachtige succes’ te danken was aan de medewerking van het dubbelkwartet.

Hoe het de bioscoop verder verging kon Smit ook vertellen. In 1915 kreeg het filmhuis een nieuwe naam: Flora. Op 29 oktober 1923 werden er de laatste films vertoond. Flora verhuisde van ‘het triestige Nieuwe Haven-end naar de Broersvest, het hart van de stad’, zo meldde de Schiedamse Courant. Op 9 november gingen door voor het eerst de deuren open van Luxor, een bioscoopgebouw naar ontwerp van Piet Sanders. Er was plaats voor maar liefst achthonderd mensen.

Een andere bioscoop in Schiedam was sinds 1912 die van Musis Sacrum, dat echter koos voor filmvertoningen in gebouw Odeon aan Plein Eendragt. Die bioscoop bestond maar zeven jaar, waarschijnlijk omdat de markt voor films als gevolg van de Eerste Wereldoorlog moeilijk was. Opmerkelijk: het was in Odeon, dat ook beschikte over een concertzaal, dat in november 1912 een koor optrad: toen nog Mannenkoor Orpheus.

Met dank aan Roger Pluijm