Spirituele Urgentie: actueel, om te verkennen

SCHIEDAM - Een hoogst actuele expositie wil het Stedelijk Museum Schiedam laten zien, waarin de tijdgeest vol wordt geraakt - en er tegelijk aandacht is voor wat nog wel eens ondergesneeuwd wil raken. Spirituele Urgentie is de titel die het kreeg.

Want het mag in de westerse verzorgingsstaat, met zijn typische karakteristieken van vertrouwen in de rede en het systeem, wel eens wat verloren lopen, maar de menselijke conditie is er ook een van spiritualiteit. Dat wat niet met het verstand is te bevatten, een-twee-drie. Dat wat niet zichtbaar of tastbaar is, maar wel voelbaar, voor wie zich open stelt. “Jongeren willen er vandaag de dag weer meer ruimte voor maken”, vertelt Catrien Schreuder, hoofd Tentoonstellingen en Collectie van het museum.

Met Spirituele Urgentie denkt het kunsthuis aan de Hoogstraat ook aan te haken op de actualiteit. En de wereld van de jongeren en jonge kunstenaars in huis te halen. Het gebruikte daarvoor een passende truc: drie sets van co-curatoren die de tentoonstelling samenstelden. “Met hun eigen visie en eigen netwerk”, aldus Schreuder. “Ze helpen ons als museum om niet alles zelf te bepalen. We willen juist ruimte maken voor dat wat niet direct in het vakje past.” Voor toegepaste kunst ook. 

Vandaar dat Qasim Arif van ILLM zijn naam mag zetten op de ‘binnenkomer’ van de tentoonstelling, onder het thema ‘Natuur en holisme’. In die zaal komen vooral kunstenaars aan bod die met hun werk een spirituele verbondenheid met de natuur willen uitdrukken. “Arif wil graag vertellen dat hij het belangrijk vindt dat we verantwoord omgaan met de schepping, daarbij geïnspireerd door zijn religie, de islam. De aarde die we in bruikleen hebben en nalaten aan een volgende generatie.” 

Dat blijkt onder meer uit het eerste werk waar het oog op valt, waarin hartritmes van mensen verwerkt zijn tot een opstelling. Of de meterslange doeken van Rumi Kunst uit Vlaardingen gebaseerd op de ebru-kunst van het papier ‘vermarmeren’. “Daar gaat het ook om niet om de kunstenaar zelf die iets maakt, maar het samenspel van de natuur en de mens.” Dat geldt ook voor het hoofd - ‘als dat van Johannes de Doper’, dus op een schaal - gemaakt door bijen. Tomás Libertiny maakte er naam mee, en het is een natuurlijk product en bovendien tijdloos, want de was vergaat niet of amper. “Libertiny laat ons zo nadenken over de schaal van een mensenleven in relatie tot de oneindigheid van het universum.”

Een volgend gedeelte van de tentoonstelling kreeg het thema ‘Genezing en afkomst’ mee. Hier gaat het over ‘waar je vandaan komt’. “Het idee dat je leeft met je voorouders.” Dat kan Ambon zijn (voor Jerrold Saija), met een geschiedenis met veel trauma’s, of Soedan (voor Asma Elbadawi) of Brazilië (met kleding). Het is een zaak van terug naar de roots en proberen oude trauma’s te begrijpen. “Een spirituele erfenis - van voorouders - bevat niet alleen positieve kanten, maar is ook een continu strijdtoneel.” Compleet met engelen en demonen, geesten. Voodoo en animisme zijn belangrijke spirituele onderstromen. Eliza Bordeaux van het museum zelf zette hier de eerste lijnen uit. “Want we hebben het steeds als een team uitgewisseld en opgebouwd”, aldus Schreuder.

Het thema ‘Bevrijding en manifestatie’ een zaal verder laat de positieve uitkomsten van genezing zien: het omarmen van diversiteit, eigenheid en persoonlijke vrijheden. Deze zaal toont dat pijn kan veranderen in iets moois, zo willen Cathelijne Blok en Imaan van der Zwan laten zien. Hier is de vloer gekleurd in vrolijke kleuren, worden bezoekers uitgenodigd hun steentje letterlijk bij te dragen, zal het gesprek de komende maanden worden gevoerd. Hier is Yamuna Forzani (uit 1993) te zien, die in textiel, maar ook ruimtevullende installaties wil werken aan spirituele bevrijding. Hier is Naaz Mohammed, geboren in 1998 en zangeres, te horen. De Nederlands-Koerdische maakte een ‘jarenlang proces van spirituele heling door’, die maakt dat ze haar herwonnen identiteit ten volle kan omarmen. iEn daar duikt dan ook Charlie Toorop op, ‘een vrouw die zich niet conformeerde en dat ook uitdroeg’. Zo wil het museum in de heel tentoonstelling met werk van langer geleden, vaak uit de eigen collectie, de link leggen met de kunstgeschiedenis en de dialoog versterken. 

Zo is Kandinsky, auteur van ‘Über das Geistige in der Kunst’, te zien in het expositiedeel dat de naam Hedendaagse Priesters kreeg. André Marques en Tim Wes tekenden voor de keuze. Zij geloven in de intuïtie van de kunstenaar, die het voortouw kan nemen in mystieke ervaringen en ‘iets hogers’ kan visualiseren. De kunstenaar die de deur naar andere realiteiten opent. Hier ontroert de tentoonstelling het meest, met een ‘echte geest’ die ontstaat uit het werk van Dennis Rudolph, met de begeesterde totem van computers van Alice Anderson en de verrassende afsluiter van de tentoonstelling van Nick Verstand. Johan Miedema (geboren 1870) komt daar wondermooi bij.