Schiedam, Schipsdam en een oorlogsverhaal

COLUMN - Verrek dacht ik: 'Schipsdam' en 'Schiedam', dat scheelt maar twee letters. Dat kan geen toeval zijn. Bij het zappen was ik op een oude Engelse film gestoten uit het oorlogsjaar 1943. 'The Silver Fleet' was de titel en een schoolklas zong luidkeels in Engelse vertaling het lied van 'Piet Hein zijn naam is klein'. De juffrouw nam wel een risico, want de moffen loerden overal. Ze hadden zelfs de voedselrantsoenen verkleind, behalve als het gezinshoofd bereid was op de grote scheepswerf van meneer Jaap van Leyden te werken, waar voor de oorlog al duikboten waren gebouwd naar Nederlands ontwerp.

Mijnheer Jaap staat in de reuk van landverraad want hij lijkt dikke maatjes met de Gestapo en andere Duitse autoriteiten. In werkelijkheid speelt hij een dubbelspel. Hij is het brein van verzetsacties die worden uitgevoerd onder de naam 'Piet Hein'. De moffen, kwaadaardig maar dom, jagen vergeefs op Piet Hein. Hun woede neemt nog toe als verzetslieden erin slagen om een net voltooide duikboot met gegijzelde bemanning en al naar Londen te varen. Meteen wordt een tweede exemplaar op stapel gezet en de bewaking is zo zwaar dat aan een tweede huzarenstukje niet meer te denken valt. In plaats daarvan bouwt mijnheer Jaap op listige wijze een bom in. Daarna organiseert hij thuis een grote ontvangst waar nazi-kopstukken uit heel Nederland verschijnen. Mijnheer Jaap nodigt ze allemaal uit voor de proefvaart.

Het is dan al een tijd volstrekt duidelijk dat hij zelf mee zal moeten varen om geen wantrouwen te wekken. In de slotscene neemt mijnheer Jaap afscheid van zijn zoon en schrijft een brief aan zijn vrouw, die de deur voor hem op slot heeft gedaan omdat ze denkt dat hij echt een landverrader is.

Dan gaat mijnheer Jaap scheep. Hij staat nog een tijdje peinzend bovenop de duikboot, maar verdwijnt in het schip als dit onderduikt. Voorgoed weten we. Met al die hoge nazi's aan boord.

Helemaal aan het eind komt de afscheidsbrief in beeld. Mijnheer Jaap schrijft dat hij voort zal blijven leven in de herinnering van zijn vrouw, zijn zoon en zijn werf. Ook zegt hij dat sommigen moeten sterven, wil het land blijven leven. Zelfmoordactie. De film is gemaakt met steun van het informatiebureau van de Nederlandse regering in ballingschap. Op de aftiteling wordt speciale dank gebracht aan Meyer Sluijzer. Dat was een kopstuk van de Vara en de Arbeiderspers, die omdat hij jood was, al in de meidagen van 1940 begreep dat hij naar Londen moest ontsnappen. Na de oorlog werd hij een bekend radiocommentator. Ook organiseerde hij voor Drees zeer succesvolle verkiezingscampagnes.

Het kan niet anders of Sluijzer moet aan de werven van Schiedam hebben gedacht. Die moesten tijdens de bezetting werken voor de Duitsers en de Kriegsmarine. In de diepgaande studie van Jac. Baart, Rotterdam Oorlogshaven, komen de scheepswerven er niet best vanaf. Een Mijnheer Jaap kende Schiedam niet. Sabotage kwam voor, maar mondjesmaat en op kleine schaal, concludeert de auteur.

Meijer Sluijzer en het Nederlandse Informatiebureau in Londen hadden een romantischer kijk op de verzetswil van de Nederlanders in bezet gebied. Of misschien vonden zij het beter om de werkelijkheid voor de goede zaak wat bij te kleuren. Het was tenslotte in Nederlands belang dat de geallieerden de indruk kregen dat daar aan de Noordzee een strijdbaar volkje woonde dat massaal het hoofd bood aan de nationaal-socialistische onderdrukking van Hitler en zijn trawanten.

De film over Schipsdam was zeer succesvol en droeg bij aan de goede naam van de Nederlanders, die hun leven veil hadden voor koningin en vaderland en in koene zelfmoordacties hun vijanden meenamen naar hun verderf.

Een zelfmoordactie. Met 'Piet Hein zijn naam is klein' als achtergrondmuziek.


De film Silver Fleet staat in zijn geheel op Youtube, jammer genoeg zonder Nederlandse ondertiteling. Bekijk hem hier.