Münninghoff (uit De Stamhouder) joeg Schiedam op kosten

SCHIEDAM - Op zondag 1 januari 2023 ging op televisiezender NPO 1 de tv-serie ‘De Stamhouder’ in première. Deze uit acht afleveringen bestaande familiekroniek, is een verfilming van het gelijknamige boek, dat in 2014 werd uitgegeven door Prometheus (2014). De schrijver van het boek was de op 13 april 1944 in Poznan geboren Alexander Münninghoff. De televisieserie begint op het moment dat hij zijn grote liefde Ellen in een Haagse dancing voor het eerst ontmoet in 1969. Bij haar bezoek aan zijn kamer diezelfde avond, hij woonde in bij zijn oma Erica von Schuhmacher, ontdekt zij een mooi vormgegeven whiskyfles met daarin een hakenkruis gegraveerd. Vanaf dat moment maakt de kijker via flashbacks kennis met de familie van Alexander. Een centrale plaats in dat geheel nemen zijn vader Frans en zijn opa Joan in. De laatstgenoemde voor Schiedam geen onbekende: hij richtte hier in de stad in 1946 glasfabriek ‘Nema’ op. Dirk Allewelt dook naar aanleiding van de tv-serie in de geschiedenis van Nema.

Nema was gevestigd aan de Havendijk 25, in het voormalige pand van Hasenkamp & Co. Joan Münninghoff werd bij het openen van zijn onderneming door de gemeente Schiedam geen stroobreed in de weg gelegd, ook al was hij miljonair geworden door zijn handel en wandel tijdens WO II

"Schiedam maakte voor het eerst kennis met de firma N.V. Nema Glasfabriek op 19 september 1946. In de Nieuwe Schiedamsche Courant verschijnt een kleine advertentie, waarin een pension wordt gevraagd voor een heer gedurende vier, vijf maanden. Het pand, Havendijk 25 dat genoemd werd in de advertentie, is het adres van de voormalige glasblazerij en jeneverstokerij van Hasenkamp & Co. Op dat moment heeft de gemeente Schiedam al een onteigeningsprocedure (daartoe gemachtigd door de overheid in 1945) in gang gezet voor alle terreinen tussen de Havendijk en de Maaskade voor de toekomstige realisatie van het Wandelgebied ‘Maasboulevard’. De onteigeningsprocedure, die eigenlijk al was opgestart voor WO II, liep in die oorlogsperiode ernstige vertraging op. 

De heer Hasenkamp, die op de hoogte was van de onteigeningsplannen van zijn terreinen, maakte zich sterk voor de vestiging van de N.V. Nema in zijn oude, al tientallen jaren leegstaande fabriekspanden aan de Havendijk. De kans dat de gemeente Schiedam overstag zou gaan was groot, daar de glasfabriek vensterglas zou gaan produceren, waar een nijpend tekort aan was zo kort na de oorlog. De Nema zou ook het enige bedrijf zijn binnen Nederland dat dit zou kunnen produceren. Het nadeel voor de gemeente Schiedam school in het feit dat verhuring van de grond en het fabriekspand tien jaar zou duren, wat tot een aanzienlijk opdrijven van de onteigeningskosten zou leiden. Schiedam zat klem. Aan de ene kant wilde zij als gemeente niet het stempel opgedrukt krijgen de wederopbouw te belemmeren. Anderzijds wilde zij de beloften gedaan aan de wijk de Gorzen met betrekking tot uitbreiding van de recreatiemogelijkheden nakomen. Want het ‘Sterrebos en het ‘Volkspark’ hadden erg te lijden gehad van de toenemende industrialisatie in Schiedam. 

Het kostte veel kostbare tijd aan overleg tussen de gemeente Schiedam en de betrokken ministeries. De uitkomst van dat overleg was dat de gemeente Schiedam de onteigende grond voor een periode van tien jaar aan de N.V. Nema zou verhuren. Men achtte de behoefte aan vensterglas na tien jaar gering, vandaar de termijn van tien jaar. Na deze periode zou de grond overgedragen worden door de N.V. Nema aan de gemeente Schiedam. De N.V. Nema zou per jaar ƒ 15.000,- aan huur betalen. Op 11 december 1946 kwam de gemeente Schiedam in het bezit van de gronden van Hasenberg & Co en betaalde daar ƒ 300.000,- voor. De rest van de grondonteigening tussen Havendijk en Maaskade gaf geen problemen, zodat Schiedam een begin kon maken met de aanleg van de ‘Maasboulevard’. Tot zover geen vuiltje aan de lucht

(...)

Per 15 januari 1948 werd voor alle ingehuurde werknemers, 180 in getal, ontslag aangevraagd bij het Gemeentelijk Arbeidsbureau. De aanvraag werd ingediend wegens het stilleggen van de productie. Dit laatste als direct gevolg van de geëxplodeerde  glasoven. Die oven had Hasenkamp omstreeks 1928 laten bouwen met de intentie er flessen te produceren. Kort na gereedkomen van de fabriekshal met oven stortte de ‘flessenmarkt’ volledig in. Het was niet mogelijk er een rendabel onderdeel van Hasenkamp & Co. van te maken. 

(...) 

Na het leeghakken van de ovens vol glas en het herstel scheen de productie te lukken. Het vlakglas, dat werd afgeleverd was wel niet geschikt voor ramen, maar de glastuinbouw was er blij mee. De tweede strijd van de N.V. Nema met de gemeente Schiedam was toen al begonnen in verband met de illegale bouw van dienstwoningen voor de Belgische werknemers, die de ovens moesten stoken. Het overgrote deel van het uitvoerend personeel bestond uit Tsjechen met een ietwat ‘bedenkelijke’ reputatie. De storm, die ontstond bij de illegale bouw van de woningen, was nog maar net gaan liggen of Münninghoff besloot de productie van vlakglas stil te leggen. Het bedrijf hield dertig werknemers onder contract voor het geval de productie weer kon worden opgestart. Toen duidelijk werd dat productie niet meer mogelijk was werden 21 van hen alsnog ontslagen. De resterende buitenlandse werknemers hadden een driejarig contract en bleven achter op het terrein.

Op 1 november 1951 werd het huurcontact met de N.V. Nema beëindigd. Daarna begon de derde strijd tussen de eigenaar van N.V. Nema, de heer Münninghoff en de gemeente Schiedam. Deze strijd ging om de kosten van het neerhalen van de oude gebouwen en het bouwrijp maken voor de nieuwe bestemming. Het stilzwijgen van de heer Münninghoff, zelfs na gerechtelijke uitspraken die de gemeente Schiedam in het gelijk stelden, noopten de gemeente Schiedam de beurs te trekken en in 1952 de benodigde ƒ 85.000,- dan maar te onttrekken aan het budget dat gereserveerd was voor de aanleg van de ‘Maasboulevard’. Het laatste wapenfeit over de N.V. Nema, dat de dagbladen vermeldenswaard vond, betrof het opblazen van de 35-meter hoge schoorsteen op 7 november 1953. De heer Münninghoff is op 24 januari 1954 overleden, Schiedam met een grote desillusie achterlatend."

Dirk Allewelt schreef een nog uitgebreider artikel dat hier te lezen is.