Het gijpen der zeilen

COLUMN - Vrijdagavond was voor mij heel bijzonder. In het Wennekerpand zag ik voor het eerst in een jaar of vijfenvijftig een stuk van Harold Pinter. Het was op de eerste dag van het theaterfestival De Opstokerij, dat drie dagen lang voor plezier en ontroering zorgde.

Op het progrmma stond Bedrog. De meeste bezoekers moesten plaatsnemen op de vloer van het theater, waar tientallen klapstoeltjes waren klaargezet. Het stuk werd niet vóór, maar tussen hen gespeeld. Ik wachtte op de dingen die komen gingen en dacht aan die wonderlijke zaterdagmiddag aan het eind van de jaren vijftig toen ineens de bel ging en meneer Snijders van Radio Bob voor de deur stond met een Philips-televisie. Het was een enorm bakbeest met een zwart-wit schermpje van 53 centimeter, wat voor die tijd heel groot was. Je had ook 63 centimeter, maar dat heette 'café-beeld'.

Hoe dan ook, sinds die zaterdag hadden wij televisie en we leerden al gauw: donderdagavond is er een toneelstuk. Dat werd dan door de acteurs in het studiootje Irene, niet in Hilversum maar in Bussum, opgevoerd en rechtstreeks uitgezonden. Soms mocht ik opblijven.

Het theaterprogramma van de Nederlandse televisie moet een hoog niveau hebben gehad, want verschillende malen werden stukken van Pinter uitgevoerd. Mijn vader had niet veel op met deze toneelschrijver, want – wist hij na een eerste ervaring: “Die stukken, daar zit geen einde aan. Die zijn ineens in het midden afgelopen.”

Ik herinner me nog zo’n opvoering. Ton van Duinhoven speelde een dragende rol. Op een gegeven moment zei hij iets van: “Ik ben naar de haven geweest. En ik heb gekeken naar het geklooi van die gasten daar. En naar het gijpen der zeilen.” Dit staat mij kristalhelder voor de geest. En ook dat het stuk onverhoeds eindigde. Althans naar mijn idee. Ik zal toen een jaar of twaalf zijn geweest, in 1961 of daaromtrent. Ton van Duinhoven was trouwens in Schiedam geboren en getogen. Zijn vader was een bekend socialistisch gemeenteraadslid en lokaal journalist, die niettemin voorzitter was van de winkeliersvereniging in de binnenstad. Hij verzon de slogan 'De Hoogstraat Uw warenhuis'.

Tot zover Ton van Duinhoven en de Schiedamse geschiedenis. Misschien moet er eens een Ton van Duinhovenprijs komen, voor Schiedamse theaterproducties; of een Ton van Duinhovendag of een Ton van Duinhovenzaal. Ik bedoel: waarom niet?

Maar ik dwaal af. Dat stuk heette dus Bedrog. Het thema was de geheime relatie tussen een literair agent en de vrouw van zijn beste vriend, een uitgever. Het stuk speelde zich dus in het Britse equivalent van de grachtengordel af en het had een heel bijzondere opbouw. In de eerste scène ontmoeten de literair agent en die vrouw elkaar, jaren nadat hun relatie is misgegaan. In de volgende scènes zie je hoe het allemaal zo gekomen is. Pinter vertelt het verhaal van achteren naar voren. Daardoor raak je op een bijzondere wijze bij de affaire betrokken.

Die Pinter was geen rare, zoals ik in navolging van mijn vader als kind dacht, maar iemand die een subtiel en slim spel speelt om het publiek op het verkeerde been te zetten. Daardoor weet hij te verrassen. We zaten met zijn allen ademloos te kijken, daar in het Wennekerpand. Het was duidelijk: die Opstokerij was een prima festival.

Dat bleek ook zaterdag, toen Koen Wouterse na lange tijd weer eens Kiwi opvoerde, de schrijnende verbeelding van een kotsende en pissende zwerver. ‘s Avonds was de grote zaal bijna uitverkocht voor Nachtgasten, improvisatietoneel, waarbij de deelnemende acteurs op basis van beperkte informatie over hun eigen rol en die van de andere spelers, zélf het verhaal op gang moeten brengen.

Het driedaagse festival De Opstokerij was een idee van het Schiedamse toneelgezelschap De Stokerij. Wie het Wennekerpand bezocht, zag een hoop bekende gezichten want de tonelisten van De Stokerij kregen de hulp van veel Schiedamse vrijwilligers. Daaruit blijkt hoe snel dit gezelschap zich in de Schiedamse gemeenschap heeft geworteld. Aanwinst.



Naschrift: En dan toch nog even googlen op het internet. In welk stuk van Pinter speelde Ton van Duinhoven. Ik weet bijna zeker dat het De Thuiskomst is. Hij speelde daarin op zo’n sublieme wijze de pooier Lenny, dat Loek Zonneveld er in 2005 nog over schreef in de Groene Amsterdammer. https://www.groene.nl/artikel/harold-pinter