Aangrijpende roman over impact Slag om de Schelde op een gezin

SCHIEDAM – Annemieke de Schepper schept columns en verhalen. In 1987 won ze de tweede prijs bij het Vlaardings Landjuweel, in 1993 de eerste prijs bij het Rijnmonds Schrijversfestival en in 1994 de eerste prijs bij de Schiedamse Schrijfwedstrijd. Als docent Communicatie aan de Hogeschool Utrecht schreef ze artikelen voor het faculteitsblad en voor het blad Schoolbestuur.

Maar nu is er een roman – een ware schepping! ‘De stille oorlog van mijn vader’ is de titel. Zonder dit debuut van Annemieke de Schepper zouden we minder begrijpen van de Slag om de Schelde die zich in het najaar van 1944 voltrok op de Westerschelde. Het was tot voor kort een tamelijk onbekende slag aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. De invasie in Normandië op D-Day kreeg na de oorlog veel en veel meer belangstelling. Toch was de Slag om de Schelde van wezenlijke betekenis en dankzij het speurwerk van de Zeeuwse journalist Jan van Damme kwamen Nederland en België veel meer over deze vergeten en veronachtzaamde slag te weten. In augustus verscheen er bovendien een belangrijk naslagwerk over van Tobias van Gent en Hans Sakkers.

Mede dankzij hun inzet kwam het tot een herdenking op zaterdag 31 augustus in Terneuzen. Dezer dagen is het 75 jaar geleden dat de 85 dagen durende Slag om de Schelde zich voltrok. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima waren aanwezig bij de herdenking van een slag die voor de geallieerden belangrijk was om vrije doorgang naar Antwerpen te krijgen voor de bevoorrading van de geallieerde troepen – én om de bevrijding van Nederland voort te zetten.

Annemieke de Schepper was er ook bij. Tussen de non-fictie over de Tweede Wereldoorlog was haar boek het enige autobiografisch getinte werk. Ze verhaalt over de impact van de Slag om de Schelde op de Zeeuwen, op haar familie en op haarzelf. "Er was voor mij geen mooiere plek om mijn roman voor het eerst aan het publiek te tonen”, zegt ze. “De Slag om de Schelde heeft het leven van mijn familie getekend. Maar de slag was altijd onderbelicht in de geschiedenis. Dat was de pijn van mijn vader. Bij de herdenking in Terneuzen kreeg deze slag eindelijk de landelijke aandacht die altijd heeft ontbroken.’’

Ze hoopt met haar roman bij te dragen aan het vergroten van de kennis over de vergeten slag. "Ik denk dat fictie een goed middel is om de geschiedenis over te brengen. Met een verhaal raak je niet alleen aan de feiten, maar ook aan de mens en aan emoties.’’ Die emoties werkten door tot in haar eigen leven.

Annemieke de Schepper, 56 jaar geleden in Vlaardingen geboren uit Zeeuws-Vlaamse ouders, woont met haar man en drie kinderen in de Schiedamse wijk Sveaparken. Jaren geleden legde ze de grondslag voor een roman over wat haar familie sinds de Slag om de Schelde overkomen was. Maar toen de slag meer bekendheid kreeg en er zowaar een officiële herdenking zou komen, schoot ze in de versnelling. Ze wilde per se dat haar boek nog dit jaar zou verschijnen, 75 jaar na dato. Ze schreef haar boek deels thuis – Sveaparken is een rustige wijk waar je je best kunt concentreren – maar soms week ze voor het schrijven uit naar de bibliotheek in de Korenbeurs en hun strandhuisje in ’s-Gravenzande. Soms ging Annemieke op een schrijfretraite naar Terschelling. Daar raakte ze geïnspireerd door schrijfcoach Lili de Ridder die nuttige tips gaf. Annemieke gaf haar karakters meer invulling, wat het boek uiteindelijk meer kleur en verdieping heeft gegeven.

De ouders van Annemieke verhuisden in 1955 van Zeeuws-Vlaanderen naar Vlaardingen, waar haar vader ging werken bij brood- en banketfabriek Den Boer & en Van den Houwen. Haar jeugdherinneringen kenmerken zich door het contrast tussen Vlaardingen en Vlaanderen. Het stedelijke milieu van de Vlaardingse Oostwijk stond in groot contrast met het platteland van Zeeuws-Vlaanderen.

“In de jaren zestig en zeventig speelden we onder de rook van Pernis in de 1e Maasbosstraat tussen de dichtgemetselde kraakpanden toen de Oostwijk gesaneerd werd. Maar elke drie weken gingen we een weekend logeren bij mijn oma in Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Op de veerboot hadden we water, wind en ruimte om ons heen. In de immense tuin van mijn oma en op de dijken met de populieren ervoeren we de landelijke rust en de schoonheid van de eindeloze akkers.”

Zo leerde ze Zeeuws-Vlaanderen zeer goed kennen, nog niet beseffend dat ze hier ooit dankbaar gebruik van kon maken. De kennis kwam goed van pas toen ze zich een paar jaar geleden in haar familiegeschiedenis ging verdiepen. Ze hoorde van ooms en tantes over hun oorlogservaringen en hoe dat hun leven had beïnvloed. “Mijn vader had hier altijd over gezwegen. En toen mijn moeder ging dementeren, kon ik niet doorvragen. Ik ging op zoek. Ik raakte gefascineerd waarom mijn vader er altijd over gezwegen had.’’

Fragment op bladzij 88:
Waar was dit? Wanneer was dit? Was dit een plek waar mijn vader zich thuis voelde? Was dit een plek in Zeeuws-Vlaanderen waar hij naar terug verlangde? 
Ik kijk naar mijn moeder. Ze glimlacht naar niemand in het bijzonder en staart langs me heen naar buiten. Af en toe zakt haar hoofd naar voren. Als haar hoofd haar kin raakt, schiet ze met een schokje weer omhoog. 
Ik ben te laat. Ik zit in een niemandsland tussen twee ouders die ik niet meer kan bereiken. 


Het is een aangrijpend verhaal, dat Annemieke de Schepper heeft geschreven. Haar familie heeft de Slag om de Schelde in oktober 1944 in Biervliet aan den lijve ondervonden. Haar familie raakte huis en haard kwijt. Op de markt in Hulst werden de gezinsleden van elkaar gescheiden. Ze werden in verschillende huizen ondergebracht. Pas een half jaar later werd het gezin herenigd – op de oudste zoon na. Piet was er niet bij, toen zijn ouders en negen broers en zussen in 1944 dakloos raakten. Hij zat elders in de arbeidsdienst. Toen hij na de oorlog terugkeerde naar Biervliet, kon hij zijn ouders, broers en zussen niet direct vinden. Het moet een traumatische ervaring zijn geweest, denkt Annemieke.

Dat Piet er niet bij was toen het gezin waartoe hij behoorde dakloos raakte – het heeft zijn sporen nagelaten. Er lijkt altijd een stil verwijt te zijn geweest dat hij afwezig was. Piet ging zich een buitenstaander voelen, maar praatte er niet over. Met niemand. Ook later niet met zijn eigen kinderen; Annemieke is zijn dochter.

Ze houdt het zomaar voor mogelijk dat haar vader in het najaar van 1944 in de arbeidsdienst ook iets vreselijks heeft meegemaakt. Maar dat is giswerk. Wat ze wel weet, is dat haar vader terwijl zij opgroeide eindeloos gefascineerd raakte door de Slag om de Schelde. Hij wilde begrijpen wat hij had gemist, alsof hij er dan beter mee zou kunnen omgaan. Maar of hij er meer van ging begrijpen… het is een raadsel, want hij heeft er uiteindelijk nooit over gesproken.

Annemieke ging op zoek. In haar boek is hoofdpersoon Anna haar alter ego. Ze hebben veel gemeen. Annemieke laat Anna met de as van heur vader in zijn tabaksdoos naar Zeeuws-Vlaanderen afreizen – om hem ‘thuis’ te brengen. Anna neemt in het jaar 2000 de veerboot van Kruiningen naar Perkpolder, maar vanwege de dichte mist blijft de pont urenlang stil dobberen. Aan boord ontmoet Anna de romanpersonage Lieve, een gefingeerde zus van Annemiekes vader, die Anna ontzettend veel vertelt. Het zijn beklemmende verhalen. Het doet Anna duizelen, maar als tijdens hun gesprek de scheepstoeters klinken omdat een containerschip de pont dreigt aan te varen, is het niet Anna maar Lieve die in paniek raakt.

Fragment op pagina 203:
Ze kijkt me paniekerig aan. Ik pak Lieve in mijn armen en druk haar tegen me aan. Ze laat het gebeuren. En ik krijg het bizarre gevoel dat het niet mijn handen zijn die dit doen maar die van mijn vader. Dat hij me regisseert en souffleert als ik Lieve over haar hoofd aai en steeds maar dezelfde woorden herhaal: ‘Rustig maar Lieve. Ik ben bij je.’ 


Eenmaal aan de overkant bezoekt Anna de plaatsen van haar vaders jeugd. Annemieke de Schepper beschrijft het verstilde landschap exact zoals ze het zich herinnert. Anna ervaart hoe de Slag om de Schelde op iedereen sporen heeft achtergelaten. Kleinmenselijk leed, veroorzaakt door grote strategische beslissingen. Annemieke: “Het is meer dan een oorlogsverhaal. Het is een familiekroniek. Het gaat over mens zijn in een zeer complexe situatie. Over je best doen om het goede te doen – en je onmacht.”

Het boek is ook een persoonlijke zoektocht. “Willen weten waar je vandaan komt, het is een universeel thema”, zegt Annemieke.


Boekhandel of bestellen

‘De stille oorlog van mijn vader’ is in Schiedam op voorraad bij de boekhandels Post Scriptum en het Schiedams Boekhuis. Ook te bestellen E: www.annemiekedeschepper.nl voor een gesigneerd exemplaar.


Nacht van de Geschiedenis

Zaterdag staat Annemieke de Schepper met haar roman op de Nacht van de Geschiedenis in Schiedam.