Nog lang geen punt achter Kinderopvangtoeslagaffaire

SCHIEDAM - Voor veel betrokkenen - ook in Schiedam - draait het leven om weinig anders meer dan het oplossen van hun problemen. “Je leven staat stil”, zeggen ze. Des te schrijnender voor die slachtoffers dat nog lang geen punt kan worden gezet achter wat de Kinderopvangtoeslagaffaire is gaan heten. 

Duizenden gezinnen raakten ergens in de afgelopen jaren, vanaf 2005, verzeild in een moeras van problemen omdat zij door de Belastingdienst gemaand werden toeslagen terug te betalen die zij ontvingen voor de kinderopvang. 57.400 gezinnen werden getroffen door de affaire, zo maakte staatssecretaris Aukje de Vries onlangs bekend.

Onder hen een kleine zevenhonderd Schiedamse gezinnen, vertelt Paola Freitas, teammanager Inkomen van Stroomopwaarts. Dat is de instelling die in Schiedam en de andere Waterwegsteden is aangesteld om de ergste schade van de gang van zaken met de kinderopvangtoeslag op te vangen. Niet voor alle zevenhonderd gedupeerden lukt dat: Stroomopwaarts heeft in totaal 435 huishoudens bereikt en bereid gevonden tot ondersteuning. Het participatiebedrijf richt zich vooral op het daadwerkelijk bijstaan van de gedupeerden: wat daar voor nodig is is allereerst het onderkennen dat Schiedammers en anderen tot de slachtoffers behoren, hun verhaal aanhoren, eventuele noodverbanden leggen financieel en anderszins en dan in tweede instantie ook de Belastingdienst van informatie voorzien. Die moet immers het oordeel vellen over wie er voor compensatie in aanmerking komen. Het blijft een hoog ‘de-slager-die-zijn-eigen-vlees-keurtgehalte’ houden, maar het kan blijkbaar niet anders. 

“We benaderden afgelopen jaar de mensen waarvan we een vermoeden hebben dat ze gedupeerd zijn”, aldus Freitas. Er waren onder hen mensen die niets meer met de overheid te maken wilden hebben, na de ervaringen die ze hadden opgedaan. En dus ook niet met Stroomopwaarts. “Ik heb mijn schulden afbetaald, ik wil er niets meer mee te maken hebben”, kregen Freitas en de medewerkers van de afdeling meer dan eens te horen. “En er zijn natuurlijk ook mensen die erin geslaagd zijn hun financiële problemen op te lossen.” Dat waren er volgens haar in Schiedam zo’n honderdvijftig, die de hulp van Stroomopwaarts weigerden. In totaal stond en staat het participatiebedrijf dus ruim vierhonderd huishoudens op enigerlei wijze bij.

Nog steeds, bijna twee jaar na de eerste slagen die werden gemaakt, krijgt Stroomopwaarts namen van gedupeerden door van de Belastingdienst. “Het gaat nu meestal om mensen die eerst dachten dat ze niet zo veel schade hadden geleden en daarom geen opgaaf deden. Maar nu blijkt dat toch anders uit te pakken.”

Een nieuwe ontwikkeling is de kindregeling waaraan wordt gewerkt. Kinderen van gedupeerde ouders krijgen een geldbedrag als steun in de rug. Het bedrag is afhankelijk van hun leeftijd. De Tweede Kamer heeft op 27 september ingestemd met het wetsvoorstel die de kindregeling mogelijk maakt. De eerste kinderen ontvingen ondertussen al een brief over de nieuwe regeling, die op 1 november is ingegaan. Ook kinderen van gedupeerde ouders kunnen middels een plan van aanpak hulp krijgen van het Meldpunt.

Samen met manager Helene de Jong vertelt Freitas hoe het dit jaar ging met het ongedaan maken van de gevolgen van de affaire, met name in Schiedam. Toen Schiedam24 een klein jaar geleden samen met De Jong de balans opmaakte stond de teller nog op zeshonderd gedupeerde gezinnen. Toen was de gedachte dat dit jaar voorgoed een eind kon worden gemaakt aan de Toeslagenaffaire. Maar zelfs met een wonder gaat dat niet lukken, stellen de twee Stroomopwaartsmedewerkers nu.

In 2021 werd een begin gemaakt met het opsporen en compenseren en steunen van de mensen die slachtoffer werden van het hardvochtige beleid van de Belastingdienst. Die liet mensen tienduizenden euro’s terugbetalen als zij, naar werd aangenomen omdat zij fraudeerden, maar naar bleek ook door onwetendheid en kleine fouten, te veel kindertoeslag hadden ontvangen. In zo’n geval werd niet slechts het teveel teruggevorderd, maar het hele uitgekeerde bedrag, soms ook met terugwerkende kracht over enkele jaren. Dat joeg de gezinnen die het overkwam vaak in de schulden.

En meer. De bewuste gezinnen stonden in de bestanden van de Belastingdienst te boek als fraudeurs, waardoor zij ook geen recht meer hadden op andere vergoedingen, zoals huur- of zorgtoeslag. Het schrappen van de kinderopvangtoeslag betekende voor veel van de betrokkenen dat zij geen gebruik meer konden maken van kinderopvang, waardoor de ouders minder of helemaal niet meer konden werken. Sommigen verloren hun baan omdat ze bijvoorbeeld werkten bij een financiële instelling die een onbevlekt blazoen vereist. Dat zorgde voor gedwongen verkoop van woningen of het opzeggen van de huur. En voor ruzie, ontwrichte gezinnen en erger. 

Toen de affaire eenmaal in volle omvang in de Tweede Kamer aan het licht kwam, vooral dankzij Pieter Omtzigt en Renske Leijten, werden er plannen gemaakt om de gedupeerde ouders te compenseren. Ieder van hen zou dertigduizend euro krijgen ter genoegdoening. Maar ook de uitbetaling van dat bedrag verloopt stroef. Nog niet alle gezinnen die er voor in aanmerking komen, hebben het ontvangen. De staatssecretaris meldde vorige maand de kamer dat in 97 procent van de gevallen de zogenaamde ‘eerste toets’ van de mensen die zich als gedupeerden hebben aangemeld, is geschied. Dossiers die niet door de lichte toets gekomen zijn, werden bijvoorbeeld afgewezen omdat werd geconstateerd dat in de bewuste huishoudens geen kinderen aanwezig waren. Dat zijn dus de echte profiteurs die een graantje probeerden mee te pikken. “Maar ook in die selectie zijn fouten gemaakt, die tot bezwaarschriften leiden”, aldus Freitas. Die procedures rond bezwaren lopen ook nog. Volgens de staatssecretaris is ongeveer de helft van de 57.000 aanvragen door de eerste toets gekomen en dus gehonoreerd met een uitkering.

Dertigduizend euro is een groot bedrag, maar voor veel gezinnen loopt de schade van wat hen door het handelen van de Belastingdienst is overkomen, nog hoger op. De afhandeling van die claims door diezelfde Belastingdienst, de zogenaamde integrale beoordeling, is nog maar net begonnen, aldus De Jong. 

Dat betekent dat er ook gezinnen zijn die de afgelopen tijd nog nieuwe schulden hebben moeten maken, gewoon, omdat ze nog geen klap zijn opgeschoten, ook al weten ze dat ze niet zelf schuldig zijn aan hun belabberde situatie maar daar min of meer moedwillig in gebracht zijn door de overheid. En wat de denken van gezinnen die uit elkaar zijn gevallen. “Partners ontvingen ooit samen de kinderopvangtoeslag, Maar als ze uit elkaar gaan, wie is dan nu de gedupeerde?” Er zijn ook families die andere gevolgen van hun geldzorgen ondergingen. Behalve financieel lopen gezinnen som ook psychologisch vast. “Er zijn kinderen die getraumatiseerd zijn door de gang van zaken”, aldus Freitas. “Wij staan die gezinnen bij om bijvoorbeeld de juiste psychische hulp te zoeken.”

Bij Stroomopwaarts is permanent een team van tien mensen in de weer om de gevolgen van de Toeslagenaffaire te verhelpen. Nog altijd. Terwijl het financieel voor veel betrokkenen vooral een kwestie is van afwachten tot het oordeel van de Belastingdienst, zijn er wel dingen die je als gedupeerden kunt ondernemen, aldus De Jong. Steun van een lifecoach of maatschappelijk werker kan helpen om zaken te boven te komen.

En de inspanningen van Stroomopwaarts gaan verder. De Jong heeft weet van ‘kinderen die beugels hadden, waarvan de ouders die niet meer konden betalen’. Natuurlijk moet daar iets aan gedaan worden, want als een kind een slecht gebit ontwikkelt, is dat niet alleen vervelend en zorgelijk, maar kan dat ook nog begrotelijk worden, omdat zo’n gebit niet aanvullend is te verzekeren. En het kan zomaar zijn dat de ouders met een iets te hoog inkomen niet onder de reguliere gemeentelijke regelingen voor een vergoeding vallen. Stroomopwaarts kan hiertoe beschikken over nog andere ‘potjes’.

De mensen van Stroomopwaarts staan de gedupeerden ook bij in hun contacten met andere instanties dan de Belastingdienst. Zo moeten er ook nogal wat schulden bij bedrijven of instellingen worden vereffend. Bij het ordenen van dat geheel en de gesprekken met de organisaties is vaak ook bijstand gewenst. En Stroomopwaarts heeft goede ingangen bij de Kredietbank. Sowieso zijn de schulden van gedupeerden bij overheidsinstellingen als UWV, CAK, DUO en de Belastingdienst ‘bevroren’ als ze zijn ontstaan voor 1 januari 2021.

Freitas: “Er zijn mensen die materieel hard getroffen zijn, die hun huis zijn kwijtgeraakt. Voor hen kunnen we geen nieuw huis regelen. Maar we kunnen wel helpen te kijken of zij mogelijk in aanmerking komen voor urgentie. En in sommige gevallen kunnen wij kijken of er geholpen kan worden met de inrichting van de woning. Dit is per casus een afweging.” Dat gaat niet ten koste van de salarissen of uitkeringen bij Stroomopwaarts, of van de gemeentelijke begroting. “Die kosten declareren we weer, bij het rijk.” Tenslotte is het het rijk dat de morele plicht heeft de gevolgen van het debacle recht te trekken.

Stroomopwaarts heeft geen inzage in de afhandeling van de problemen bij die zevenhonderd huishoudens door de Belastingdienst. “We worden niet meege-cc’d in correspondentie of zo”, aldus De Jong. Wat zij en Freitas weten van de gang van zaken is aan de hand van brieven die door cliënten in gesprekken worden getoond. 

En daaruit komt een ontluisterend beeld naar voren. Dan staat erin: “Het is mogelijk dat uw zaak pas in 2023 en 2024 behandeld wordt.“ Ondertussen, zo weten ze bij Stroomopwaarts, ging het leeuwendeel van de betrokken gezinnen dit jaar niet met vakantie.