Houd je hand, je lendenen en je tong in bedwang

COLUMN - “Eline, Beline, Diline” staat met grote gouden letters geschreven op de voormalige Gereformeerde Kerk aan de Albardastraat in Nieuwland. Dat komt omdat ze is getransformeerd tot Alevitisch hoofdkwartier voor de Rijnmond. Als dagelijks passant had ik mij altijd afgevraagd wat die woorden betekenden. Toen mijn buurtgenoot PvdA-raadslid Serkan Kiliçkaya mij uitnodigde om deel te nemen aan het ontbijt dat elke eerste zondagochtend van de maand in het gebouw wordt georganiseerd, begreep ik dat dit raadsel op het punt stond om te worden opgelost.

Alevieten vormen binnen de islam een eigen geloofsgemeenschap met opvattingen die sterk verschillen van wat in de gemiddelde moskee, zoals die op de Raam of aan de Schaepmansingel, gepreekt wordt. Noem hun nieuwe onderkomen ook geen moskee. Alevieten kennen geen moskee. Het is een cultureel centrum.

Op het maandelijkse zondagochtendontbijt is iedereen welkom. Je kunt zo aanschuiven aan de lange tafels die in de oude kerkruimte zijn neergezet. Om tien uur waren de meeste stoelen al bezet. Er heerste een vrolijke stemming, want de Alevieten gebruiken het ontbijt als een gelegenheid om kennissen te ontmoeten die ze in het gewone leven niet zo vaak zien. Nadat een bestuurslid van de gemeenschap enige mededelingen had gedaan, begaf iedereen zich naar het buffet. Het ontbijt bleek gezond: veel veldsalade-achtige groente, geroosterde paprika, olijven, Turkse kaas en omelet met Turkse worst, wat mij betreft een grote aanrader.

De Alevieten hebben de christelijke elementen in de gereformeerde kerk volstrekt geëerbiedigd, maar daar wel dingen van zichzelf aan toegevoegd. Boven de preekstoel hangt de beeltenis van een wijsgeer, die een leeuw en een hert koestert. Dat is Haci Bektasj Veli, die in de dertiende eeuw de alevitische leerstellingen uitbouwde en op een rij zette. Hij geldt nog steeds als de belangrijkste autoriteit. Ook vielen te zien de konterfeitsels van Ali, Hassan en Hoessein l, nazaten van de profeet Mohammed die voor de Alevieten van centrale betekenis zijn.

Aan tafel maakte ik kennis met de voorzitter van de Alevitische organisatie in de Rijnmond, Duzgun Kayak en ook met Veli Görüz, kenner van de traditie en de literatuur. Hij organiseert voor jongeren gespreksgroepen over religieuze onderwerpen. Zij vertelden mij het een en ander over de Alevitische manier om naar God en de wereld te kijken.
Wat betekenden dan die geheimzinnige woorden Eline, Beline, Diline? “Houd je hand, je lendenen en je tong in bedwang.” De Alevitische islam, zo werd me uitgelegd, heeft veel te maken met respect voor de ander en wat van hem is: je steelt niet, je besmeurt de reputatie van een ander niet met kwaadsprekerij en je blijft van zijn of haar partner af. Dat zijn of haar is hier belangrijk, want de oude geleerde Bektasj Veli moest al niets hebben van enig onderscheid tussen man en vrouw. Zij zijn gelijkwaardig en worden daarom tijdens de bijeenkomsten van de Alevieten niet van elkaar gescheiden zoals in de gemiddelde moskee juist wel het geval is. Van hoofddoekjes en een totale lichaamsbedekking is bij Alevieten dan ook geen sprake.

Is het een gemakkelijk geloof? Dat staat nog te bezien. Het alevitisch ideaal is hooggestemd. Je bent er niet door je aan een stel helder geformuleerde gedragsregels te houden. Als ik het goed begrijp, vindt een echte Aleviet dat wat al te gemakkelijk. Je moet zélf je weg naar God vinden of, zoals Bektasj Veli het formuleerde, vier poorten openen en veertig treden beklimmen. “God heeft ons de wereld gegeven”, legde voorzitter Kayak mij uit, “maar wij mensen weten niet hoe wij dat geschenk eerlijk moeten verdelen. Daarvan heeft de profeet Mohammed ons bewust gemaakt van het leed dat de mensen elkaar aandoen. Daarmee geeft hij ons een leidraad voor ons leven.” Veli Görüz ging verder in dit spoor. “Al die poorten doorschrijden, dat is niet voor iedereen weggelegd. Als je door de vierde poort heen komt, dan ben je zo dicht bij de schepper, dat je bijna één met hem wordt. Dan kun je onvolkomenheden van anderen met de mantel der liefde bedekken. Dan ben je vergevingsgezind en je kunt wat kapot gemaakt is, helen. Dan hoef je niet te dreigen of te straffen. Dan ben je in staat mensen te overtuigen door het goede voorbeeld te geven. Jaloezie, lust en hebzucht zijn aards. Die heb je dan overwonnen.”

Wie naar dat grote doel streeft, moet een jihad voeren. Bij Alevieten betekent dat geen oorlog, zoals die momenteel in het Midden-Oosten gevoerd worden. In hun jihad is de vijand dan wat Veli Görüz noemt 'je innerlijke ik'. Die moet overwonnen worden om de weg naar God te vinden.

Vrede is dan ook een wezenlijk concept in de Alevitische levensbeschouwing. Daarom wordt de leraar Bektasj Veli, net als Ali, Hassan en Hoessein, altijd met leeuw én hert afgebeeld. In hun universum is het hert geen prooi meer van de leeuw, maar leven zij als vrienden samen.

We hadden het over nog veel meer dingen, zoals de Cem, de eredienst waarbij de gelovigen zich in trance dansen, nadat zij eerst eventueel hun zonden hebben bekend, want je kunt alleen zuiver van hart het ritueel ingaan. En over het druk gebruik van de leslokalen die bij het complex behoren: daar wordt geen koranles gegeven, maar huiswerkbegeleiding: Engels, Nederlands, Turks en natuurlijk het bespelen van de Saz, het traditionele Turkse snaarinstrument dat een wezenlijke rol speelt in de eeuwenoude muziektraditie van de Alevieten.

Zo werd het een boeiende en interessante zondagmorgen. Bij dit ontbijt werd ook geestelijk voedsel verstrekt.

Dat gebeurde overigens alleen maar omdat ik er expliciet naar vroeg. De Alevieten zijn er de mensen niet naar om iedereen hun geloofswaarheden op te dringen. Je moet de weg naar de vier poorten zelf vragen, voor ze er over beginnen.

Dat ontbijt op de eerste zondag van elke maand is in alle opzichten een verkwikking en een aanwinst voor Schiedam.