Cijferen over Corona - hoe dubieus ook

SCHIEDAM – Een nieuwkomer in de stad, geboren buiten de lage landen, verbaasde zich van de week over de Nederlandse volksaard. “Jullie lijken er wel een soort spelletje van te maken”, zei ze, doelend op de dagelijkse overzichten met besmettingen, ziekenhuisopnames en overledenen als gevolg van de Corona-uitbraak. Zit wat in. Punctueel als je de Hollandse volksaard mag betittelen, houden we van duidelijkheid, overzicht, cijfers dus.

Dit als aanloopje om eens een uurtje - of twee - in de cijfers te duiken. Natuurlijk gaat het uiteindelijk niet om cijfers, maar om mensen, die ziek worden, pijn en zorgen hebben, en soms overlijden. Soms gebeurt dat onder moeilijke omstandigheden, die nog voor extra verdriet zorgen bij de nabestaanden.

Dat gezegd hebbend is het toch ook leerzaam om eens goed naar de cijfers te kijken. Wat zeggen ze? Wat leren ze ons over wat ons te doen staat in de komende dagen en weken?

Een belangrijk bron van cijfermateriaal is het RIVM. Nog nooit was het respectabele instituut zo bekend en op ieders tong bestorven als dezer dagen. Dagelijks een update met in eerste instantie besmettingen, later ziekenhuisopnames en ook overledenen. Sinds enige tijd ook uitgesplitst naar gemeenten.

Zo stelt het RIVM het aantal overleden Schiedammers in de laatste actualisering van gisteren op negen mensen. We weten dat burgemeester Cor Lamers geïnformeerd is over in totaal elf mensen in de stad voor wie de besmetting dodelijk was. De oorzaken van dit verschil zijn al veelvuldig besproken, maar nog niet ondubbelzinnig duidelijk. Dat is een kwestie van de oorsprong van de cijfers en de snelheid van werken. Ter wille van de vergelijking houden we het op negen overleden Schiedammers.

Op 15 maart werd de eerste geregistreerde besmetting van een Schiedammer gemeld, op 19 maart volgende een tweede, een dag later stond de teller of vier, en weer twee dagen later op acht. Op 28 maart waren dat er 22, op 31 maart 31 mensen, waarvan er negentien in het ziekenhuis lagen of hadden gelegen. Tegen die tijd was wel duidelijk dat het aantal geregistreerde gevallen de lading van het aantal daadwerkelijke besmettingen niet dekt. Er werd gewoon te weinig getest. Schiedam24 is daarom ook gestopt met het dagelijks vermelden van dit aantal.. Vandaag geeft het RIVM 170 besmette Schiedammers maar het staat vast dat het aantal flink hoger is. Zie wat er gebeurt als organisaties wel ruim gaan testen, zoals Frankeland de afgelopen tien dagen deed. Alleen onder het personeel van de verschillende huizen van de verpleeg- en verzorgingsgroep bleken tot afgelopen vrijdag 53 mensen besmet.

Daarop ging het cijfer van het aantal stadgenoten dat in het ziekenhuis is opgenomen vanwege klachten gerelateerd aan de besmetting met het virus, een grotere rol spelen in de verslaglegging, van het RIVM en van de media. De negentien van 31 maart werden er 27 op 6 april; een week later waren het er 33 en weer een week later 35. Dat betekende dat de landelijke maatregelen, die premier Mark Rutte op 12 maart voor het eerst afkondigde, in Schiedam goed gevolg hadden gekregen. Mag de conclusie getrokken worden dat de uitbraak daarmee in de stad redelijk onder controle is?

Vandaag meldt het RIVM voor Schiedam dus 170 besmettingen, 39 patiënten die in het ziekenhuis zijn opgenomen (geweest) en negen overledenen. Dat zorgt voor een cijfer van 11,4 overledenen per honderdduizend inwoners (Schiedam heeft er ruim 78 duizend).

Opvallend is dat dit cijfer flink afwijkt van andere steden. Vaste referentie in veel zaken is Vlaardingen. Daar werd al op 11 maart de eerste besmetting gemeld, tien dagen later waren dat er twaalf, op 30 maart 43. Dat was ruim een kwart meer dan het aantal vastgestelde besmettingen in Schiedam. Maar opvallend genoeg zorgde dat in Vlaardingen voor tien ziekenhuisopnames in totaal tot en met 31 maart, terwijl Schiedam er dus negentien had, zoals gesteld. Dus: in Schiedam flink minder besmettingen dan in Vlaardingen en flink meer ziekenhuisopnames. Hoogstwaarschijnlijk heeft dit te maken met een andere wijze van testen (alhoewel ook Vlaardingers met klachten gebruikmaken van de bijzondere huisartsenpost in de Margriethal) en wellicht ook een andere bevolkingssamenstelling (Vlaardingers zijn gemiddeld ouder). Plus ook puur toeval.

In Vlaardingen geeft het RIVM vandaag het aantal van 218 geregistreerde besmettingen (dus nog immer meer dan in Schiedam), 33 ziekenhuisopnames (nog immer minder dan in Schiedam) en zestien overledenen. Dat zijn er weer fors meer dan in Schiedam, waar het RIVM het immers nog op negen houdt. Dit is voer voor specialisten om uit te zoeken: (vanuit Schiedamse perspectief:) minder mensen die het virus vastgesteld oplopen, meer mensen die in het ziekenhuis worden opgenomen, minder mensen die overlijden. Bijzonder.

Het beeld wordt niet veel anders als we bijvoorbeeld Rotterdam erbij pakken. Bij onze grote oosterbuur constateert het RIVM maar liefst 1823 besmettingen, 392 ziekenhuisopnames en 176 dodelijke slachtoffers (drie meer dan gisteren). Nu is Rotterdam flink groter, een kleine 7,5 keer in inwoners, om precies te zijn. Maar dat betekent dat er per honderdduizend inwoners 27 mensen zijn overleden (weet u nog: in Schiedam 11,4). Dat is een enorm verschil (Vlaardingen: 21,8).

Zo blijkt dat Schiedam voor wat betreft zijn slachtoffers door de Coronauitbraak (ook al zijn het er wellicht dus elf en geen negen) aan de goede kant van de statistieken blijft. In praktisch alle gemeenten van de Rijnmondregio ligt dit cijfer hoger: met Capelle aan den IJssel als verdrietige uitschieter (61,1/100.000), Lansingerland 28,8. Ook elders in de Randstad ligt het cijfer hoger: Amsterdam 17,5, Heemstede 110,1. Het meeste leed moet er relatief verwerkt worden in Boekel, de Nederlandse gemeente met (relatief) het hoogste aantal slachtoffers: 21, hetgeen op een kleine bevolking een cijfer van 194,7 betekent. Zelfs in pakweg Heerenveen (33,7), Zwolle (34,2) en Doetinchem (22,4) ligt dat cijfer van het aantal overledenen per honderdduizend inwoners flink hoger dan in Schiedam.

Gelukkig mogen zich de mensen in Midden-Delfland prijzen, waar nog niemand aan de gevolgen van Covid-19 is overleden. Ook in Maassluis en Delft ligt het sterftecijfer nog lager dan in Schiedam.

CBS-cijfers

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zorgt nog voor andere cijfers, die wellicht een betere indicatie geven voor het daadwerkelijke aantal slachtoffers van de Corona-uitbraak. Want niet alleen iemand die denkt Corona te hebben opgelopen wordt niet zo maar getest, ook van mensen die overlijden staat lang niet altijd vast dat dat door Corona komt. Ook al zullen huisartsen en andere artsen hier wellicht een aardige intuïtie voor hebben opgebouwd; lang niet alle overledenen zijn getest op aanwezigheid van het Coronavirus.

Het Haagse registratie- en rekeninstituut CBS vergelijkt simpelweg de aantallen mensen die dezer dagen stierven, met de aantallen in vorige jaren. Dat zorgt ervoor dat niet bij naam en toenaam en precies op de man of vrouw af bekend is wie er zijn overleden aan het virus, maar geeft wel een goede vergelijking – want andere belangrijke oorzaken voor een mogelijk plots afwijkende doodsoorzaak (zoals extreem koud of warm weer) zijn er niet.

“In 2020 overleden er tot en met week 10 (tot en met 8 maart) gemiddeld 3133 mensen per week in Nederland”, zo schrijft het CBS. “Daarna steeg de sterfte naar een maximum van 5068 in week 14. Normaal zou in deze periode een daling van de wekelijkse sterfte te zien zijn vanwege het einde van de winter. In de afgelopen drie jaren overleden er ongeveer 2850 mensen per week in de periode rond week 16.”

In week 15 kwam het aantal overledenen in Nederland op 4937, in week 16 (13 tot en met 19 april) waren dat er (geschat) 4 300, zo meldde het CBS enkele dagen geleden. “De schatting is gebaseerd op het aantal overlijdensberichten dat het CBS tot nu toe ontvangen heeft voor week 16.” De sterfte in die week valt bijna veertig procent hoger uit dan in een gemiddelde week in de eerste tien weken van 2020.

In week 15 werden door het RIVM 956 overledenen gemeld en 794 in week 16 (de stand per donderdag 23 april). De CBS-cijfers geven dus een veel hoger aantal slachtoffers – als je eenvoudigweg het aantal van 4937 en 4300 vermindert met 2850 (het gemiddelde in de vorige drie jaar).

Overigens zijn er regionaal toch grote verschillen. De provincie Zuid-Holland heeft moeite om de Corona-pandemie het hoofd te bieden. Het aantal slachtoffers daalt daar van week 15 op 16 nauwelijks, aldus CBS. Elders gaat het wel beter: “In week 16 is de sterfte, geschat op basis van de informatie die tot nu toe is binnengekomen, in Noord-Brabant en Limburg verder gedaald.”

Het is nu in Limburg dat relatief de meeste mensen overlijden (in week 16 tachtig procent meer dan gemiddeld in de eerste tien weken van 2020). In Noord-Brabant is dat zestig procent, in Zuid-Holland 45 procent, in Noord-Holland 35 procent. In Gelderland, Utrecht en Overijssel is dat ongeveer een kwart. Maar in Groningen en Zeeland – waar wel iets meer overledenen waren dan een week eerder, ligt het aantal toch bijna gelijk met het gemiddelde in de weken voor het virus Nederland bereikte.

Het CBS keek apart ook nog naar de sterfte in verpleeg- en verzorgingshuizen. Dit nam in de laatste week waarvan cijfers zijn, week 16, voor het eerst af. “Wel is het aantal overledenen in week 16 nog bijna twee keer hoger dan in een gemiddelde week in de eerste tien weken van 2020.” Zo lijkt het er dus zeer op dat het aantal dodelijke slachtoffers in de ouderenzorg het aantal in de maatschappij als geheel met een week of twee achterstand volgt.

In 2020 overleden er tot en met week 10 (tot en met 8 maart) wekelijks gemiddeld 759 mensen in verpleeg- en verzorgingshuizen. In week 16 overleden daar naar schatting 1500 bewoners. “De sterfte van mensen die in overige zorginstellingen wonen is in deze periode eveneens verdubbeld, maar daalt inmiddels ook (het betreft wel kleine aantallen).”

Om te vergelijken tussen de gang van zaken in de verpleeg- en verzorgingscentra en de mensen die ‘gewoon’ thuis wonen, zette het CBS ook die laatste cijfers apart op een rij. “Bij particuliere huishoudens steeg het aantal overledenen van gemiddeld 2320 per week in de eerste tien weken van 2020 naar 3500 in week 14. Daarna zette een daling in naar iets meer dan 2700 in week 16. Door deze daling is het aantal overledenen in particuliere huishoudens nog ongeveer 1,2 keer hoger dan in een gemiddelde week in de eerste tien weken van 2020.

Internationaal

Ook internationaal zijn er opvallende cijfers te vergelijken. Wat is bijvoorbeeld het land met, naar verhouding met het aantal inwoners, de meeste geregistreerde dodelijke slachtoffers in de wereld? China? Italië? De Verenigde Staten? Nee, dat is België. Daar zijn per miljoen inwoners 596,83 mensen overleden aan de gevolgen van Corona. In Italië is dat 436,37, aldus cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie vandaag, in Spanje (per gisteren) 481,75. In China, opmerkelijk genoeg, maar er zijn natuurlijk enorm veel Chinezen: 3,22. In de VS 160,69, het Verenigde Koninkrijk 299,31, Zweden 217,05. En Nederland? De geregistreerde 4475 overledenen (RIVM vandaag) zijn volgens de WGO-cijfers (die wellicht een dag achterlopen) goed voor een cijfer 257,31. De gezondheidsorganisatie zegt daarbij: “Beperkt testen en uitdagingen waar het gaat aan het verklaren van de doodsoorzaak kan betekenen dat het aantal bevestigde Coronadoden niet een accurate telling van het werkelijke aantal slachtoffers van Covid-19 kan zijn.”

Uiteraard zijn ook deze cijfers voer voor onderzoekers: Niet Italië als zwaarst getroffen land? En ook Zweden met veel doden, terwijl het maatschappelijk leven er bijna op gewone manier doorgang vond? Maar zo veel overledenen in België, dat moet dan toch wel iets met het registreren te maken hebben? Afijn, zo resteren er veel vragen. Feit blijft dat de Corona-uitbraak enorm veel leed heeft veroorzaakt en dit zal blijven doen als we niet heel goed opletten en elkaar in bescherming nemen door attent afstand te houden en ook goed voor de eigen gezondheid en die van de naasten te blijven zorgen.